Werkt hormoonaanvulling tegen overgangsklachten?

Eén van de meest onderzochte mogelijkheden van tegenwoordig om overgangsklachten te verhelpen is hormoonaanvulling.

Het is niet zo dat je met hormoonaanvulling de overgang kunt uitstellen of de overgang kan tegenhouden. De eierstokken houden er hoe dan ook mee op, of je nu hormonen neemt of niet. Maar met hormoonaanvulling kun je wel vervelende symptomen onderdrukken, als je daar last van hebt.

Enkele voordelen van hormoonaanvulling

• Je bent vaak af van opvliegers, transpiratieaanvallen en ongewild urineverlies. Hormoonaanvulling houdt de sluitspier van de blaas soepel en zorgt voor een goede doorbloeding van de schede. De conditie van je haar en huid verbetert.
• Vele malen is aangetoond dat op de lange termijn botontkalking gestopt wordt door hormoonaanvulling.
• Wanneer er klachten als een verstoorde nachtrust voortkomt uit bijvoorbeeld opvliegers verdwijnen die met hormoonaanvulling. Maar ook lusteloosheid, moeheid, prikkelbaarheid, depressieve gevoelens en hartkloppingen kunnen dan verdwijnen.
• Soms kom je met hormoonaanvulling ook af van andere klachten bijvoorbeeld lichte en matige depressieve gevoelens. Dat is echter niet altijd zo. Het is een kwestie van uitproberen of het in jouw geval inderdaad helpt.
• Hormoonaanvulling zou een positieve invloed hebben op het geheugen. Vrouwen die oestrogenen slikken, scoren beter op zowel verbale als ruimtelijke tests.

 

Kanttekening

Veel vrouwen voelen zich goed met hormoonaanvulling. Zij zijn niet alleen bevrijd van klachten, ze voelen zich ook aantrekkelijker doordat hun huid mooier blijft. Ook vinden ze dat ze minder last hebben van stemmingswisselingen en vergeetachtigheid.

Maar er worden ook kanttekeningen geplaatst bij de mogelijke positieve effecten van hormoonaanvulling. Uit een onderzoek is bijvoorbeeld niets noemenswaardig gemeld over een betere vaginale conditie, minder depressieve gevoelens en een betere algemene fysieke en geestelijke gezondheid.

Het onderzoek was echter ook niet bedoeld om te kijken naar de effecten van hormoonaanvulling op overgangsklachten, maar om na te gaan wat voor invloed hormonen hebben op chronische ziekten. Er hebben daarom maar weinig vrouwen met ernstige overgangsklachten aan het onderzoek meegedaan.

Wanneer je hormoongebruik door vrouwen onderzoekt die al weinig klachten hebben, kun je natuurlijk ook weinig positieve effecten daarvan verwachten. Vrouwen die wél kampten met opvliegers, hadden volgens het onderzoek in elk geval baat bij de hormonen; zij sliepen ook beter.

  

De risico’s

De voordelen van hormoonaanvulling lijken zo groot, dat je je afvraagt waarom niet elke vrouw standaard aan de hormonen gaat bij klachten in de overgang. Artsen hebben echter een belangrijk argument tegen het slikken van hormonen: er bestaat een verband tussen langdurig gebruik van hormoonaanvulling en borstkanker.

Het slikken van oestrogenen in combinatie met progestagenen zou een verhoogd risico op borstkanker kunnen geven. Vrouwen die alleen oestrogenen slikken, hebben meer kans op borstkanker dan vrouwen die geen hormonen gebruiken. Per 1000 vrouwen die vanaf hun vijftigste gedurende tien jaar oestrogenen slikken, zouden er dan vijf gevallen van borstkanker meer zijn.

Hoe langer je hormonen slikt, hoe groter het risico op borstkanker wordt. Wanneer je stopt met de hormoonaanvulling, is de kans op borstkanker binnen enkele jaren weer gelijk aan die van vrouwen die nooit hormoonaanvulling hebben gebruikt.

Het belangrijkste risico van langdurig oestrogeen-progestageengebruik is niet mis te verstaan: de kans op borstkanker neemt bij het gebruik van combinatiepillen toe met enkele gevallen. Veel deskundigen haasten zich om erbij te zeggen dat het reële risico op borstkanker voor een individuele vrouw heel laag is.

Maar toch: je zult maar net een van die ‘enkele gevallen’ zijn. Bovendien blijkt borstkanker niet het enige risico van deze vorm van hormoonaanvulling te zijn. Andere experts vinden de voordelen van hormonen daarom niet opwegen tegen de risico’s. Oestrogeengebruik alleen blijkt hoe dan ook minder risico’s op te leveren dan het slikken van combinatiepillen.

 

Waarom slikken vrouwen combinatiepillen en niet standaard alleen oestrogenen?

De reden waarom oestrogenen, bij vrouwen die hun baarmoeder nog hebben, gecombineerd worden met progestagenen, is dat er bij hormoonaanvulling met enkel oestrogenen een verhoogde kans op baarmoederkanker bestaat.

Door de oestrogenen te combineren met progestagenen, wordt dit risico weer tenietgedaan. Oestrogenen bouwen namelijk het baarmoederslijmvlies op, en progestagenen zorgen ervoor dat dit weer wordt afgestoten. Zonder progestagenen zou het baarmoederslijmvlies op een gegeven moment te lang worden opgebouwd en de kans op kwaadaardige groei ervan toenemen.

Een ander risico van langdurig oestrogeengebruik is dat na tien jaar de kans op eierstokkanker bijna verdubbelt.

 

Onduidelijkheid, discussie en kritiek

Waar iedereen het over eens is, is dát er een risico van borstkanker ontstaat bij hormoongebruik. Er is echter nog verwarring en onduidelijkheid over wannéér dat risico nu precies optreedt, dus hoe lang je zonder enig gevaar kunt slikken.

Door het gebruik van hormonen neemt namelijk de dichtheid van het borstweefsel toe. Daardoor kan dat borstweefsel een tumor vaak langer verbergen, en is die soms pas in een mammogram (een röntgenfoto van de borst) te zien als die groter wordt.

Het is dus heel goed mogelijk dat een borsttumor die na vier of vijf jaar hormoongebruik wordt ontdekt, al veel eerder aanwezig was. Dit maakt het dus lastig om exact te zeggen wanneer er bij hormoongebruik een risico op borstkanker gaat ontstaan, en dus ook om vast te stellen hoe lang het absoluut veilig is hormonen te gebruiken.

   

Het standpunt van huisartsen

In Nederland zíjn huisartsen die werken volgens de NHG-Standaard De Overgang al erg terughoudend in het voorschrijven van hormonen. Deze richtlijn voor het beleid van huisartsen beschouwt de overgang namelijk als een natuurlijk onderdeel van een vrouwenleven. En daarbij hoort eerder het geven van informatie over de overgang, als je met klachten komt, dan het geven van hormonen. Die klachten zijn immers natuurlijk, ze horen er gewoon bij, zo wordt geredeneerd.

De huisarts zal, volgens de NHG-Standaard, alleen hormoonaanvulling voorstellen als je dusdanig ernstige klachten van opvliegers hebt dat die je dagelijks functioneren aanhoudend beperken. En dan nog op tijdelijke basis; vrouwen krijgen het advies na een half jaar weer te stoppen om te kijken of het weer zonder hormonen kan. Als dat niet lukt, is het advies in elk geval jaarlijks een afspraak met de huisarts te maken om opnieuw af te wegen of hormoonaanvulling nog zinvol is.

Het terughoudende beleid van veel huisartsen lijkt te werken, gezien het feit dat maar weinig vrouwen in Nederland aan de hormonen gaan. Slechts 11 procent van de Nederlandse vrouwen tussen 45 en 64 jaar maakt gebruik van hormoonaanvulling. Jongere vrouwelijke collega’s schrijven nog niet voor de helft van de patiënten een hormoonrecept uit.

 

Afwijkend standpunt van artsen

Een belangrijke groep artsen houdt zich niet aan de NHG-Standaard. De schrijvers-gynaecologen van Hormoonbehandeling in de praktijk vinden het bijvoorbeeld onzin dat vrouwen die erg gebukt gaan onder opvliegers voor slechts een half jaar of minder hormonen zouden moeten krijgen, zoals in de NHG-Standaard wordt aangeraden.

Opvliegers en aanvallen van hevig transpireren, met of zonder begeleidende secundaire klachten, kunnen immers jarenlang duren. Zij raden in zo’n geval daarom minstens een à twee jaar hormoonaanvulling aan, en als de klachten daarna zonder hormonen nog niet weg zijn, nogmaals een à twee jaar door te slikken.

Wanneer je geen last hebt van primaire klachten als opvliegers, maar alleen van secundaire klachten, kun je volgens deze gynaecologen wél volstaan met drie maanden hormoongebruik op proef. Als na die drie maanden je klachten niet noemenswaardig zijn afgenomen, dan weet je in elk geval dat hormonen in jouw situatie geen zin hebben.

Soorten hormoonaanvulling

Kies je voor hormoonaanvulling, dan is de volgende stap het vinden van het voor jou juiste product. Dat lijkt niet eenvoudig, want er is nogal wat keuze. Er zijn zo’n dertig hormoonpreparaten op de markt, met verschillende combinaties van oestrogenen met progestagenen, en die hebben allemaal hun eigen voor- en nadelen. Ook de dosering en wijze van toediening variëren: de hormonen zijn er in tabletten, pleisters, injecties, gel, neusspray, en noem maar op.

Een paar algemene tips:

• Heb je alleen last van een droge, geïrriteerde vagina, dan kun je meestal volstaan met een vaginaal crème met oestrogenen. Deze kan ook helpen bij plasproblemen.
• Je hoeft bij een vaginaal crème over het algemeen geen progestagenenhormoon te gebruiken, zoals wel bij andere toedieningsvormen.
• Je kunt van een vaginaal crème sneller resultaten verwachten dan van hormoonaanvulling in de vorm van pleister of pil. Al na enkele weken zou je duidelijk verbetering moeten merken. Afhankelijk van de ernst van de klachten kan het echter wel zes tot twaalf maanden duren, voordat je helemaal van de vaginale droogheid af bent.
• Bij hevige overgangsklachten zijn tabletten en pleisters de meest gangbare keuze. Het voordeel van tabletten is dat de juiste dosis vrij nauwkeurig is vast te stellen, bij pleisters is dat niet het geval. Een nadeel van tabletten is weer dat je een hogere dosis nodig hebt, omdat de lever een deel van de hormonen afbreekt. Bij pleisters worden de hormonen direct in het bloed opgenomen en kun je met een lagere dosis volstaan. Veel vrouwen krijgen echter last van huidirritatie door de pleister leeflaag.
• Bedenk goed of maandelijkse bloedingen een groot bezwaar voor jou zijn. Voor veel vrouwen is de terugkeer van de maandelijkse ‘menstruatie’ namelijk de reden om algauw weer met hormoonaanvulling te stoppen. Je kunt ook hormonen krijgen waarbij deze bloeding helemaal niet plaatsvindt, maar die zijn, vanwege de kans op veel doorbraakbloedingen vóór die tijd, pas een jaar na de menopauze een optie.
• Heb je je baarmoeder nog, dan moet je behalve oestrogenen (of dat nu in de vorm is van tabletten, pleister of gel) ook altijd progesteron/progestageen gebruiken. Daarmee beperk je het risico van baarmoederkanker tot een minimum. Alleen een vaginaal crème met oestrogenen hoef je doorgaans niet te combineren met progesteron/progestageen, omdat het gebruik daarvan nauwelijks invloed zou hebben op het baarmoederslijmvlies (zie ook: De risico’s).
• Neem de laagste dosering die werkt. Met de voor jou juiste dosering krijg je precies die hormonen die jij nodig hebt voor een optimale hormoonspiegel. Mogelijk kun je toe met een dosering die de helft, of zelfs nog minder, bedraagt van de standaarddosering. De nieuwste wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond dat lage doseringen net zo goed overgangsklachten verminderen.
• Gebruik hormonen niet langer dan nodig is.
• Wil je weer stoppen met hormonen, bouw dan langzaam af. Wanneer je abrupt stopt, krijg je namelijk bijna zeker last van opvliegers.

   

De anticonceptiepil

Ook de anticonceptiepil kan gerekend worden tot de hormoonpreparaten die soelaas kunnen bieden bij overgangsklachten. De laag gedoseerde combinatiepil (bij voorkeur de tweedegeneratiepil, de derdegeneratiepil geeft meer kans op trombose) kan in de eerste fase van de overgang, als de eierstokken al minder hormonen gaan produceren, helpen bij cyclusproblemen: te vroeg, te laat en overslaan.

De anticonceptiepil wordt vaak zelfs beschouwd als eerste keus bij menstruele cyclusstoornissen. Als je niet rookt tenminste. Anders loop je weer een verhoogde kans op hart- en vaatziekten.

Omdat de pil een veel hogere dosering oestrogenen en progestagenen bevat dan hormoonaanvulling wordt wel aangenomen dat de pil ook helpt tegen opvliegers. Maar de wetenschappelijke bewijzen daarvoor houden niet over; er is niet veel onderzoek naar verricht.

Veel vrouwen in de leeftijdsgroep van de overgang kiezen voor de pil, wijst onderzoek uit van het marktonderzoeksinstituut NIPO Consult. Van de ruim 1,6 miljoen Nederlandse vrouwen tussen de 45 en 60 jaar slikt 12,9 procent de pil. Dat zijn er dus ruim 200 000. Volgens het NIPO zouden deze vrouwen vooral de pil gebruiken om overgangsklachten te voorkomen.

Dat zo veel vrouwen de pil tegen overgangsklachten blijven slikken, ook als die niet (meer) helpt, zou wel eens te maken kunnen hebben met onvoldoende informatie. Volgens het NIPO-onderzoek zegt ruim de helft van de pilgebruiksters onvoldoende kennis te hebben over overgang, de klachten en de mogelijke oplossingen.

Het risico van de pil

Ook het slikken van de pil is niet helemaal vrij van risico op ernstige bijwerkingen – hoewel het risico dat de gemiddelde gebruikster loopt ontzettend klein is, helemáál als je de pil al slikte voor de overgang, en nergens last van hebt gehad.

De meest voorkomende ernstige bijwerking van de pil is trombose. Vrouwen die de pil gebruiken, hebben een viermaal grotere kans daarop dan vrouwen die de pil niet slikken. De kans op ernstige bijwerkingen is het grootst in het eerste jaar van het gebruik van de pil.

 

Wat is nu voor mij geschikt?

Wat voor soort hormoonpreparaat geschikt zou zijn voor jou is heel persoonlijk en hangt ook af van je medische voorgeschiedenis. Zorg ervoor dat je een gedegen onderzoek krijgt door een goed geïnformeerde arts en een advies op maat. Verder moet je incalculeren dat het gebruik van hormonen niet, net als de pil, een kwestie is van bellen voor een herhalingsrecept; het houdt regelmatige en strenge medische controles in.

Ook moet je, afhankelijk van het soort hormoonaanvulling, in het begin rekening houden met mogelijke bijwerkingen die lijken op die van de pil: stemmingsveranderingen, geïrriteerdheid, ophoping van vocht, misselijkheid, hoofdpijn, lichte gewichtstoename, meer kans op vaginale afscheiding en pijnlijke borsten.

Als je eenmaal het voor jou goede product en de juiste dosering en toedieningsvorm hebt gevonden – en dat kun je eigenlijk pas na ongeveer zes tot acht weken gebruik zeggen – zou je er geen last meer van moeten hebben. En let op: een overgangspreparaat is, in tegenstelling tot de pil, géén voorbehoedsmiddel!

De overweging om op een bepaald moment tijdens of na de overgang hormonen te gebruiken, is heel persoonlijk. Veel vrouwen hebben helemaal geen hormonen nodig of vinden het maar niets. Anderen voelen zich met hormonen juist een stuk prettiger.

Het gebruik van hormoonaanvulling is, zoals je inmiddels zult begrijpen, echter niet iets wat je zomaar doet. Je zult samen met je arts, en op basis van de laatste wetenschappelijke gegevens, de verwachte voordelen goed moeten afwegen tegen de risico’s. Want die afweging is niet voor iedereen hetzelfde.

Hoe zit het bijvoorbeeld met je lichamelijke gesteldheid en (familie)ziektegeschiedenis?

Als je borst- of baarmoederkanker hebt gehad, kun je meestal maar beter niet aan hormonen beginnen, en bij een ernstige leverstoornis of trombose wordt hormoongebruik ook vaak afgeraden. Heb je al problemen met je hart of extra risico daarop, dan zou hormoonaanvulling evenmin een goede keuze zijn.

Wanneer je echter (kans op) ernstige botontkalking hebt, zou tijdelijke hormoonaanvulling na de menopauze wel een optie kunnen zijn. Wanneer je echt zo’n last van opvliegers hebt dat van gewoon functioneren geen sprake meer kan zijn, is hormoonaanvulling gedurende een periode misschien ook het overwegen waard.

Waar het dus om gaat, is of voor jou (tijdelijke) hormoonaanvulling

de beste methode is om jouw levenskwaliteit

te kunnen handhaven of verbeteren.

Wil je meer informatie en prettig door de overgang? Klik dan op onderstaande knop

Ja, ik wil prettig door de overgang!

 

 

Bron: Hopman, De nieuwe vrijheid